در باب احادیث

در باب احادیث
از آنجا که پس از قرآن کریم‌، دومین منبع مهم برای تفسیر قرآن احادیث می باشد و همچنین در باب ظهور قائم به احادیث استناد میشود، ذکر چند مطلب در این مقام ضروری می باشد. بر محققین عزیز پوشیده نیست که اصل کلام الهی، قرآن مجید میباشد که می توان بعنوان منبع اصلی و حجت باقیه و مبنای بیان و استدلال قرار داد و طبعاً احادیث مختلفه که صحت و سقم آن مورد اختلاف علمای اسلام است، نمی توان مبنای موثق کشف حقایق الهی دانست. از جهتی دیگر، حتی اگر بخواهیم به احادیث استناد کنیم، احادیث باید با قرآن کریم مطابقت داشته باشد و اگر حدیثی باشد که رد آیات قرآنی نماید و یا مفاهیم آیات قرآنی طبق آن حدیث با حقیقت مغایرت بیفتد آن حدیث از درجه اعتبار ساقط است. امام محمد شافعی در کتاب الام نقل فرموده است: " روزی حضرت رسول (ص) مسلمین را مخاطب ساختند و فرمودند، بزودی سخنانی به من نسبت خواهند داد که من نگفته ام و اینک به شما می گویم که هر چه را به من نسبت دادند با قرآن مطابق بود قبول کنید و الا اعتنائی نکنید". همچنین، روایت شده، که حضرت محمد (ص) در خطبه حجة الوداع فرموده اند: " نسبت دروغ به من فراوان گرديده و در آينده افزونتر خواهد شد؛ هر كس از روى عمد به من دروغى ببندد جايگاه خويش را بر آتش بنا كرده است. پس اگر حديثى از من برايتان نقل شد آن را بر كتاب خدا و سنت من عرضه كنيد؛ آنچه را با كتاب خدا و سنت من سازگار بود برگزينيد و آنچه را با قرآن و سنتم ناسازگار بود رها سازيد". بنابراین، احادیثی که میتواند راهنمایی برای شناخت قائم باشد، ممکن است باعث توقف مسلمین در شناخت موعودشان شود؛ چنانچه، این مطلب را میتوان در حدیثی از حضرت رسول اکرم (ص) استناد نمود که ابوهریره روایت کرده است: " ... امت های قبل از شما به گمراهی نیفتادند مگر به خاطر کتبی که با کتاب خدا نوشتند..."[i].
باری، " احادیث مجعوله و اخبار بیشمار غیر صحیحه در بین ناس بسیار است، چنانچه دائره جعل احادیث و بازار کذب نیز از همان زمان حیات حضرت محمد (ص) از طرف خود متظاهرین باسلام اشاعه یافت و روز به روز وسعت و رواج پیدا کرد"[ii].
نگاهی به نهج البلاغه بقلم فیض الاسلام، صفحه 668، برای پی بردن به عمق این مطلب خالی از لطف نیست، وقتی که از حضرت علی (ع) در باب احادیث مجعول و اخبار گوناگون که در میان مردم است پرسیده شد، در پاسخ فرمود: " همانا احادیث در دسترس مردم حق و باطل و راست و دروغ و نسخ کننده و نسخ شده و عام (شامل همه) و خاص (مخصوص بعضی) و محکم ( که معنی آن آشکار) و متشابه ( که معنی آن واضح نیست) و محفوظ (از غلط و اشتباه) و موهوم (از روی وهم و گمان) است، و بتحقیق در زمان رسولخدا (ص) بآنحضرت دروغها بستند تا اینکه بخطبه خواندن ایستاد و فرمود " هر که از روی عمد و دانسته بمن دروغ بندد باید نشیمنگاه خود را در آتش دوزخ قرار دهد". و همانا حدیث را ( از پیغمبر اکرم یکی از) چهار مرد برای تو نقل میکند که پنجمی ندارد: اول مرد دو روئی که اظهار ایمان نموده و خود را بآداب اسلام نمودار میسازد، ( در صورتیکه) از گناه پرهیز نکرده باک ندارد، عمدا و دانسته به رسول خدا (ص) دروغ می بندد، پس اگر مردم او را منافق و دروغگو می دانستند حدیثش را قبول نداشته گفتارش را باور نمیکردند، و لیکن ( چون از باطن او خبر ندارند) میگویند: او از اصحاب رسول خدا (ص) است که آنحضرت را دیده و حدیث را از او شنیده فرا گرفته است، پس گفتارش را قبول مینماید. دوم مردی است که از رسولخدا چیزی را شنیده و آنرا درست حفظ نکرده و در آن اشتباه و خطا نموده و دانسته دروغ نگفته است. سوم مردی است که از رسولخدا (ص) چیزی را شنیده که بآن امر مینموده بعد از آن نهی فرموده و او از نهی آنحضرت آگاه نیست..."[iii] والی آخر.
امام صادق عليه السّلام در خصوص سوء تأویل جاهلان مى‏فرمايند: " ما براى برخى از مردم سخنانى مى‏گوييم، ولى آنها كلام را به گونه‏اى ديگر تأويل كرده، و نتيجه‏اى را كه خودشان دوست دارند مى‏گيرند، و حديث‏ها را آن گونه كه سليقه آنها را تأمين كند روايت مى‏كنند"[iv]. و كاظم مدير شانچى در کتاب علم الحدیث در خصوص علل جعل حدیث مینویسد: می‏دانیم که پس از پیغمبر اختلافات و حوادثی میان مسلمین پدید گردید، که پاره‏ای از آنها سبب شد در زمینه آن احادیثی جعل و بدینوسیله موضوع، تثبیت شود. و در همان کتاب از سيد مرتضى چنین روایت میکند: " ان الحديث المروى فى كتب الشيعه و كتب جميع مخالفينا يتضمن ضروب الخطاء و صنوف الباطل من محال لا يجوز و لا يتصور و من باطل قد دل الدليل على بطلانه و فساده، یعنی همانا احاديثى كه در كتب شيعه و ساير مذاهب اسلامى نقل شده متضمن انواع اشتباهات و امورى است كه بطلان آن يقينى است ..."[v]. از امام صادق (ع) نیز روایت شده است: " در زمان هر يك از ما- مقصود ائمه طاهرين هستند- كسانى وجود دارند كه سخنان دروغ را ساخته و آن را از زبان ما روايت مى‏كنند"[vi]. همچنین، " در حالات عبدالکریم معروف بابن ابی العوجاء که در سال یکصد و پنجاه و پنج هجری حکمران کوفه محمد بن سلیمان او را به قتل رسانید، وقتی که وی را برای کشته شدن میبردند گفت که من چهار هزار حدیث جعل کردم و ساختم و به امام جعفر صادق نسبت دادم که به زحمت میتوانند آنانرا از احادیث صحیحه تمیز دهند و این مطلب در نامه دانشوران ناصری و فرهنگ نامه فارسی و لغت نامه و غیرها مسطور گردیده است"[vii].
و در رجال كشّى به نقل از «يونس بن عبد الرحمن» كه از اصحاب مورد وثوق و اعتماد امام كاظم و امام رضا عليهما السّلام بوده، آمده است كه گويد: " به كوفه سفر كردم و در آن شهر تعداد زيادى از اصحاب و شاگردان امام باقر و امام صادق عليهما السّلام را ديدم كه از آن دو بزرگوار احاديث زيادى را نقل مى‏كردند، پس هر چه از آنها شنيدم نوشتم تا اينكه روزى به حضور امام رضا عليه السّلام رسيدم و آن احاديث را به ايشان عرضه كردم. آن حضرت احاديث مذكور را مى‏خواند و ناراحت مى‏شد تا آنكه به من فرمود: اى يونس! بسيارى از اينها، احاديث و سخنان امام باقر و امام صادق نيست و آنها را ساخته و به ايشان نسبت داده‏اند ..."[viii].
همچنین، در کتاب تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، نوشته دانشمندان حنا فاخوری و خلیل جر، در باب احادیث آمده است: " حدیث را در آغاز از زبان صحابه گرد آوردند که از پیامبر شنیده بودند. سپس از زبان تابعین که دومین نسل بودند، سپس از زبان تابعین تابعین یعنی سومین نسل. حدیث از دو جزء مرکب است: یکی متن و دیگر اسناد. متن، خود حدیث است و اسناد این است که مثلا گفته شود: حدیث کرد ما را فلان، از فلان، از رسول خدا (ص). اختلافات سیاسی موجب شد که هزارها حدیث مجعول به وجود آید"[ix]. و در کتاب تاریخ عمومی حدیث، نوشته دکتر مجید معارف، آمده است: " از مهمترین انگیزه های جعل حدیث از همان آغاز، نصرت مذاهب بوسیله طرفداران هر کدام از فرقه ها بوده است"[x].
فی المثل، احادیثی که در باب دوازده امام نقل شده خالی از اشتباه و تحریف نیست!
در جلد دوم اصول کافی از علامه کلینی، در صفحه 480 آمده است: " جابر بن عبدالله انصاری گوید: خدمت فاطمه علیها السلام رسیدم، در برابرش لوحی بود که نامهای اوصیاء از فرزندان او در آن بود، من شمردم، دوازده نفر بودند، آخر آنها قائم علیه السلام بود، سه محمد در میان آنها بود و سه علی"[xi]. " در این حدیث دو تحریف و اشتباه موجود است: اولا دوازده نفر اوصیاء از اولاد فاطمه غلط است، چرا که حضرت علی (ع) شوهر حضرت فاطمه است نه فرزند وی. ثانیا، سه نفر علی نیز اشتباه است، زیرا اگر حضرت علی (ع) را که جزء دوازده امام است حساب کنیم چهار نفر علی میشود نه سه نفر علی. در غیر این صورت اوصیاء حضرت رسول (ص) یازده نفر می شوند. آن چهار نفر عبارتند از: حضرت علی بن ابیطالب، حضرت علی بن الحسین زین العابدین، حضرت علی بن موسی الرضا و حضرت علی بن محمد الهادی"[xii].
و همچنین در صفحه 478 از همان مأخذ در حدیث هفتم آمده است: ... عن زرارة قال: سمعت ابا جعفر علیه السلام یقول: الاثنا عشر الامام من آل محمد (ص) کلهم محدث من ولد رسول الله (ص) و من ولد علی، و رسول الله و علی هما الوالدان علیهما السلام ...، یعنی زراره گوید شنیدم: امام باقر علیه السلام میفرمود: دوازده امام از آل محمد علیهم السلام همگی محدثند از فرزندان رسولخدا (ص) و از فرزندان علی باشند و پیغمبر و علی علیهما السلام والدین ائمه هستند ..."[xiii]. بنابراین دوازده امام دیگر میبایست بغیر از حضرت علی (ع) باشند و همه محدث و همه از اولاد حضرت رسول (ص) و حضرت علی (ع) باشند که در اینصورت سیزده امام میشود.
و در صفحه 482 از همان مأخذ در حدیث چهاردهم آمده است: " امام باقر علیه السلام میفرمود: دوازده امام از آل محمد همگی محدث و اولاد پیغمبر (ص) و علی بن ابیطالب (ع) اند، پس پیغمبر (ص) و علی (ع) والدین میباشند". که طبق این حدیث نیز تعداد امامان سیزده میشود.
چنانچه ملاحظه می کنید، استناد به چنین احادیثی برای یافتن راه درست و درک حقیقت کاری است بس دشوار!
دیده ای خواهم که باشد شه شناس شاه را بشناسد اندر هر لباس
و لکن وعده الهی در سوره عنکبوت از قرآن مجید امید بخش دلهای مجاهدین و محققین و طالبان راه حقیقت می باشد: وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ( آنان که در راه ما تلاش و کوشش کنند محققا آنها را به راه خویش هدایت می کنیم).



[i] تاریخ عمومی حدیث، تألیف دکتر مجید معارف، انتشارات کویر، صفحه 52
[ii] بیان حقایق، سید عباس علوی خراسانی، صفحه 104
[iii] ترجمه و شرح نهج البلاغه، بقلم فیض الاسلام و بخط طاهر خوشنویس، صفحه 668
[iv] زندگانى حضرت زهرا عليها السلام(روحانى)، صفحه 13
[v] علم الحدیث، کاظم مدیر شانچی، ص 93
http://www.hawzah.net/per/t/do.asp?a=TGA1HTM
[vi] زندگانى حضرت زهرا عليها السلام(روحانى)، صفحه 12
[vii] عبدالحمید اشراق خاوری، محاظرات، جلد اول و دوم، ص 858
[viii] زندگانى حضرت زهرا عليها السلام(روحانى)، صفحه 13
[ix] تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، نویسندگان: حنا فاخوری و خلیل جر، مترجم: عبدالمحمد آیتی، انتشارات علمی و فرهنگی، صفحات 106 - 107
[x] تاریخ عمومی حدیث، تألیف دکتر مجید معارف، انتشارات کویر، صفحه 98
[xi] اصول کافی، جلد 2، تألیف: ثقة الاسلام ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی، انتشارات علمیه اسلامی، صفحه 480
[xii] بیان حقایق، سید عباس علوی خراسانی، صفحات 381 - 382
[xiii] قاموس ایقان، تآلیف جناب عبد الحمید اشراق خاوری، جلد دوم، صفحات 687 - 688