بشارت تندرستی برای همگان

از قديم گفته‏ اند، دو نعمت است که ناشناخته است، يعنی قدر آنها را کمتر کسی می‏داند. يکی نعمت صحت و سلامت است و ديگری نعمت آرامش و امنيت.

بخشی از تعاليم امر بهائی معطوف به ايجاد امنيت و آرامش در جهان است، چون تعليم صلح عمومی و ترک تسليحات و تأسيس محکمه‏‌ی کبری و منع خشونت و نهی جدال و نزاع و دستور حرمت ديگران و مهربانی به همگان و رعايت حقوق مردم و نظاير آن.

اما موضوع صحت و سلامت هم در آثار مبارکه‏‏ ی اين ظهور الهی مسکوت نمانده و حتی حضرت بهاءالله لوحی دارند، به افتخار نبيل اکبر قائنی از علمای بزرگ آغاز اين ظهور که نامش ‹‹لوح طب›› است و در آن، اصول بهداشت عمومی را توضيح و تشريح فرموده‌‏اند. همچنين کتاب احکام آن حضرت، يعنی کتاب اقدس، شامل احکامی است در مورد ترک عادات مضره، نظير اعتياد به مواد مخدره و شرب الکل و نيز همان کتاب مستطاب، زندگی سالم را که مقرون به پاکی و پاکيزگی و کار و کوشش و ايثار و خدمت باشد، تشويق کرده است.

اهميت تندرستی در امر بهائی به حدی است که حضرت بهاءالله در لوح طب، نظر به آن که پزشکی سبب حفظ جسم و جان مردم است، آن را مقدم بر علوم ديگر، يعنی اشرف بر همه‏ ی آنها قلمداد فرموده‏ اند. در عين آن که اهميت روحانيت که حفظ روح آدمی است، در آن لوح و آثار ديگر آن حضرت به جای خود محفوظ و مشخص است، چنان که در کلمات مکنونه آمده که: «طبيب جميع علت‏های تو ذکر من است» [يعنی ذکر الهی را فراموش منما] حقيقتی که امروزه برخی از پزشکان محقق به ثبوت رسانده‌‏اند که دعا و مناجات و ياد خدا، حتی در معالجه‏ ی جسم اثری بارز دارد.

فلسفه ‏ی اين که امر بهائی - و به ميزان محدودتر اديان گذشته - به حفظ صحت جسم و روان اهميت داده‏ اند، درکش دشوار نيست. در همه‏ ی اديان وجود روح آدمی با صراحت بيش و کم تصديق شده و البته جسم انسان به عنوان محمل يا مرکب روح نمی‏توانسته مورد غفلت واقع شود، حتی بايد گفت که به يک اعتبار، اديان الهی حکم نسخه‏ ی پزشک دانا برای درمان بيماری‏های جسم و جان و روح و روان آدميان را دارند، مطلبی که خصوصاً در مورد ديانت حضرت بهاءالله صادق است که چاره ساز دردهای امروز بشريت است. به فرموده‏ ی خود آن حضرت: «رگ جهان در دست پزشک داناست. درد را می‏بيند و به دانايی درمانی می‏کند» . يا در بيانی ديگر: «ديده می‏شود گيتی را دردهای بيکران فراگرفته و او را بر بستر ناکامی انداخته. مردمانی که از باده‏ ی خودبينی سرمست شده‏ اند پزشک دانا را از او بازداشته‌‏اند و اين است که خود و همه‏ ی مردمان را گرفتار نموده‌‏اند» .

شک نيست که آفريدگار توانا همواره سلامت و تماميت آفريدگان خود را خواسته است. معذلک هميشه مقتضيات زمان چنان نبوده که حکم حرمت بعضی از آن چيزها که به تندرستی آدمی آسيب می‏رساند، به صراحت کامل آورده شود. چنان که در آئين مسيحايی نوشيدن شراب نه فقط ممنوع نبوده، بلکه شراب به عنوان رمز خون حضرت عيسی بن مريم در کليسا و توسط اصحاب کليسا مصرف شده و می‏شود.

در شريعت قرآن چنان که می‏دانيم حکم منع شراب در آغاز صادر نشده بود. بعد مذکور آمد که در شراب منافع و مضار هر دو هست. در مرتبه‏ ی سوم دستور رسيد که به هنگام مستی نماز نبايد ادا کرد و بالأخره حکم قاطع بر منع مسکرات بعداً صادر شد و شرب آن به عنوان عمل شيطان موصوف گرديد.

راجع به مواد مخدره، هرچند اين مواد بعضاً در اعصار گذشته هم وجود داشته، اما کتب مقدسه در اين مورد ساکت است.

پرخوری که زيانش کمتر از ديگر عادات مضره نيست، در عالم مسيحيت به عنوان يکی از هفت گناه‏ های کبير تلقی شده و در اديان يهود و اسلام مصرف بعضی گوشت ‏ها که لابد در اعصار پيشين به صورت سالم مقدور نبوده، تحريم شده است.

از مزايای ديانت بهائی صراحت او در ابراز نظر راجع به مواد مضر به سلامت آدمی است. ديانت بهائی اصل اعتدال را نه فقط در آزادی و تمدن و امور مهمه توصيه می‏کند، بلکه حتی در اکل و شرب نيز رعايت کمال اعتدال مورد تأکيد او قرار گرفته است و البته ضرورت عفت و عصمت که اين همه در آثار بهائی راجع به آن اصرار شده است، فرد مؤمن را از آفاتی چون بيماری‏های آميزشی که در دنياي معاصر متأسفانه بسيار رايج است، محفوظ و مصون می‏دارد.

چنين به نظر می‏رسد که دنيای معاصر هم با همه‏ ی غفلت از مبادی روحانی متدرجاً دارد متوجه‏ ی زيان بعضی مواد ناسالم می‏شود. مثلاً از سرزمين‏‌هايی که مصرف شراب و الکل در آن به وفور معمول بوده، فرانسه است. در مطبوعات می‏خواندم که فرانسويان دارند بيش از پيش از مصرف دخان و مسکرات دست برمی‏دارند. در فاصله‏ ی سال‏های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۵ در صد مردانی که همه روزه به شرب مسکرات می‏پرداخته‏‌اند از ۲۸ در صد به ۲۰ در صد تقليل يافته و نسبت زنان مصرف کننده‏ ی مسکرات از حدود ۱۱ در صد به ۷ در صد کاهش پذيرفته است. درباره‏ ی مصرف دخان، سيگار و سيگارت هم همين تمايل به کاهش ديده می‏شود. در سال ۲۰۰۰ بالای ۳۳ در صد مردم مصرف دخان می‏کردند، در سال ۲۰۰۵ اين در صد به حدود سی تقليل يافته و خصوصاً زنان و جوانان هستند که دست از اين عادت زيان‏ خيز برداشته‏ اند.

متأسفانه در مقابل اين دو کاهش به نظر می‏سد که مشکل مواد مخدره هنوز به قوت خود باقی است. چنان که در فرانسه در سال ۲۰۰۰ حدود ۲۵ در صد افراد، سابقه‏ ی مصرف حشيش داشته‏ اند و اين نسبت در سال ۲۰۰۵ به ۳۰،۶ در صد افزايش پيدا کرده است.

آن چه به عنوان نويد تحولی در آينده در مصرف مواد مضره به نظر می‏رسد، آگاهی روزافزون مردم است به اين که مواد دخانی و مخدره و امثال آن به سلامت و حيات انسان لطمه می‏زند، چنان که در نمونه گيری در فرانسه که حدود سی هزار فرانسوی را دربرمی‏گرفته، ۲۷ در صد مردان و ۳۹ در صد زنان گفته‌‏اند که از امراض ناشی از مصرف توتون و تنباکو وحشت دارند. ۱۰ در صد مردان و ۱۵ در صد زنان هم ترسشان از بيماری‏های ناشی از الکل بوده است.

اما در مورد حدود گسترش اعتيادات مذکور در پهنه‏‌ی جهان، آخرين آمارهای سازمان بهداشت جهانی که به سال دو هزار و دو مربوط می‏شود، حکايت از آن می‏کند که حدود يک سوم مردان بزرگسال جهان گرفتار دخانيات هستند و از هر ده بزرگسال، يکی بر اثر امراض ناشی از مصرف دخان در هر سال جان می‏‌سپرد. به عبارت ديگر در هر ۸ ثانيه يک فرد انسان قربانی مصرف توتون و تنباکو می‏شود. از هر ۵ مورد مرگ در ميان مردم امريکا، يک مورد آن در نتيجه‏‌ی مصرف دخانيات است. تعداد قليلی از شرکت‏های چند مليتی در امريکا، انگلستان و ژاپن بازار توتون و تنباکو را در حيطه‌‏ی اختيار خود دارند و روزی ۱۵ ميليارد سيگارت به فروش می‏رسانند و درآمدهای ناشی از اين صنعت بيماری ساز، حيرت آور است.

متأسفانه جوانان هم از اين آفت برکنار نيستند. در ميان جوانان ۱۳ – ۱۵ ساله در سطح جهان حدود يک پنجم مصرف دخان کرده‌‏اند و حدود ۵۰ در صد کسانی که در جوانی به مصرف دخانيات روی آورده‏اند، بر طبق مطالعات تجربی که اخيراً انجام شده، در معرض اين خطر هستند که اقلاً تا ۱۵ – ۲۰ سال بعد هم دست از اين عادت مضر برندارند.

اگر فقط به کشور بريتانيا نگاه کنيم، آمارها حکايت از اين می‏‏کند که تلفات از مصرف دخان ۱۲ برابر تلفات اين کشور در طی جنگ جهانی دوم بوده است!

در مورد مواد مخدره اگر فقط آمارهای سال ۲۰۰۴ کشور امريکا را در نظر گيريم، ۱۹ میليون امريکايی، يعنی ۷،۹ در صد جمعيت ۱۲ ساله به بالا به مصرف مواد مخدره پرداخته‌‏اند و در ميان اين مواد، ماری جوانا بيش از همه مصرف شده است. ۱۲۱ میليون امريکايی ۱۲ ساله به بالا به مصرف مشروبات الکلی عادت دارند. از اين ميان ۱۶،۷ میليون نفر کثيرالمصرف هستند و به احتمالی می‏توان آنان را الکليک بالفعل يا بالقوه دانست.

در مورد مصرف کنندگان توتون و تنباکو، آمارهای امريکايی سخن از ۷۰،۳ مليون نفر در سال ۲۰۰۴ می‏گويند و اين تعداد نفوس ۲۹،۲ در صد جمعيت ۱۲ ساله به بالا را در آن سرزمين تشکيل می‏دهد.
آمارهای مشابهی را می‏توان در کشورهای ديگر ارائه کرد، ولی تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل.

گفتيم که اديان الهی را به اعتباری می‏توان نسخه‏‌ی بهداشت روانی و جسمانی آدميان دانست. از اين رو چنان که اشارت رفت، در آثار بهائی مصرف الکل و افيون منع شده و تقديس و تنزيه از مصرف دخان مورد تأکيد قرار گرفته و در هر امری از جمله در کار تغذيه، رعايت اعتدال و توجه به اصول صحی توصيه شده. علاوه بر آن، امر بهائی مردم را به مصرف مواد طبيعی، چون گياه‏‌ها، ميوه‌‏ها، حبوبات و مانند آن به جای گوشت و چربی حيوانی و امثالها تشويق کرده است.

حضرت بهاءالله در کتاب اقدس که گنجينه‏‌ی حدود و احکام آئين جديد است، به صراحت می‏فرمايند که از آن چه موجب کسالت جسم و سبب زيان بدن است، پرهيز بايد کرد، چه خداوند آن چه را که برای انسان سودمند است، اراده فرموده است. «اياکم ان تستعملوا ما تکسل به هياکلکم و يضّر ابدانکم. انّا ما اردنا لکم الا ما ينفعکم. يشهد بذلک کل الأشياء لو انتم تسمعون.»

اراده‏‌ی حق به پاکيزگی انسان از اين گونه آلودگی‏ها، انعکاسش در بيان حضرت عبدالبهاء به چشم می‏خورد، آن جا که در مورد افيون يا ترياک می‏فرمايند: «اما مسئله‏ی افيون کثيف ملعون، نعوذ بالله من عذاب الله. به صريح کتاب اقدس محرّم و مذموم و شربش عقلاً ضربی از جنون و به تجربه مرتکب آن به کلی از عالم انسانی محروم. پناه به خدا می‏برم از ارتکاب چنين امر فظيعی که هادم بنيان انسانی است و سبب خسران ابدی. جان انسان را بگيرد، وجدان بميرد، شعور زائل شود، ادراک بکاهد... ديگر نتوان مضرتی اعظم از اين تصور نمود.»

شدت و حدت کلام حضرت عبدالبهاء گواه روشنی است بر آن که آن چه به جسم و جان انسان زيان رساند، تا چه حد در درگاه رحمن مردود و مطرود است.

پاکی و پاکيزگی در آئين بهائی به حدی تأکيد شده که حتی فرموده‌‏اند، نبايد آثار چرکی در جامه‏ی انسان ديده شود، تا چه رسد به آلودگی جان و وجدان آدمی، يا مصرف موادی چون ترياک و مواد مخدره‌‏ی ديگر. می‏فرمايند: «والذی يُری فی کسائه وسخٌ انّه لا يصعد دعائُه الی الله»، يعنی آن کس که در جامه‌‏اش چرکی مشاهده شود، حتی دعايش به درگاه الهی برنمی‏آيد و نمی‏رسد. اين است که حضرت عبدالبهاء می‏فرمايند: «در جميع مراتب تنزيه و تقديس و پاکی و نظافت سبب علويت عالم انسانی و ترقی حقايق امکانی است، حتی در عالم جسمانی نيز لطافت سبب حصول روحانيت است، چنان که صريح کتب الهی است».

از مؤلفان بهائی دکتر ج. ای. اسلمنت که خود طبيب بود، بيشتر از سايرين موضوع صحت و علاج را در کتاب خود که به معرفی امر بهائی مربوط است، تشريح کرده (فصل ۷). بايد به گفته‌‏ی او متذکر بود که جسم خادم روح است و برای آن که آماده‌‏ی خدمت باشد، بايد از سلامت خود مواظبت کند. ضمناً «وحدت جوهری کائنات که به صور و مراتب نامتناهی حيات مشهود است و يکی از تعاليم اساسی حضرت بهاءالله است»، ما را به اين نتيجه گيری سوق می‏دهد که سلامت جسمانی ما با صحت فکری و اخلاقی و روحانی و همچنين با سلامت فردی و اجتماعی ابناء نوع به مراتب بيش از اين مربوط و پيوسته و متأثر از يکديگر است که معمولاً تصور می‏شود.

از قديم گفته‌‏اند که عقل سالم در بدن سالم است، ولی ضمناً سلامت هريک از افراد در زندگی و در اجتماع پيرامون فرد اثر می‏گذارد، کما آن که عکس آن، يعنی بيماری فرد و يا تباهی قوای او بر اثر مصرف مواد زيان‌‏خيز، حيات خانوادگی و اجتماعی را دستخوش تلاطم می‏کند.

دستور ترک آن چه برای بدن مضر است، فی‏‌الحقيقه دريچه‏‌ی اميدی بر روی بشريت می‏‌گشايد، زيرا نه فقط ميلياردها دلار که صرف خريد و مصرف اين مواد زيان‌‏آور می‏شود، صرفه جويی خواهد شد، بلکه مليون‏ها زندگی انسانی از عواقب ناگوار صحی اين گونه آفات برکنار خواهند ماند. چه بسا جرم‏ها و جنايات که در تحت تأثير الکل يا مواد مخدره صورت گرفته و می‏گيرد. تأثير الکل در سوانح رانندگی که ميزان کشتار آن در بعضی ممالک با مرگ‏های بالينی از امراض مختلفه پهلو می‏زند، روشن‏تر از آن است که نيازی به تأکيد باشد.

اين که در بسياری از ممالک استعمال دخان در اماکن عمومی منع قانونی پيدا کرده، اين که باز در برخی کشورها فروش الکل به نوجوانان تحريم شده است، اين که مبارزه با توليد و فروش و مصرف برخی از مواد مخدره تقريباً در اکثر جامعه‏‌ها رسميت يافته، همه گواه آگاهی و روشن‏بينی روزافزون مردم و اوليای امور نسبت به زيان قطعی اين مواد است و ضمناً از تحقق تدريجی آن چه در کلام حق چندين دهه قبل توصيه شده بود، حکايت می‏کند. مگر نه آن است که حضرت بهاءالله در لوح طب که حاوی دستورات مهم بهداشتی است، فرموده‌‏اند: «اترک العادة المضرّه فانها بليةٌ للبريّه»، يعنی عادات زيان آور را ترک کن که بلای جان مردم است.

عواملی که مردم را به مصرف مواد مخدره‏، الکل، دخانيات و مانند آن سوق می‏دهد، متعدد است. هستند کسانی که به گمان خود برای کسب لذت به اين نوع مصارف روی می‌‏آورند، اما موارد عديده‏‌ی ديگری هم هست که در آن مورد فرد تعمداً می‏خواهد هوش و هشياری خود را از کار اندازد و فی‌‏المثل در مستی و نشئه، غم‏های خويش را به دست فراموشی سپرد. اما اين نکته نياز به اثبات ندارد که اثر اين مواد موقت است و خواه و ناخواه فرد مصرف کننده ساعتی بعد به جهان بيداری و آگاهی باز می‏گردد و دردش تازه می‏شود.

حضرت عبدالبهاء در مورد دخانيات فرموده‌‏اند: «فی‏الحقيقه ضرر و زيان اين دود بی نفع و سود، واضح و مشهود است. اجسام را به کلی معلول نمايد و اعصاب را رخاوت و سستی بخشد و دماغ، يعنی مغز، را از احساسات علويه ممنوع نمايد. اوقاتی به شربش بيهوده بگذرد و اموالی بی‏جا صرف گردد، نه تشنگی بنشاند، نه گرسنگی زائل نمايد. شخص عاقل البته ترک اين مضر هائل نمايد و همواره به آن چه سبب صحت و سلامت است، پردازد.»

هدف اصلی امر بهائی زمينه سازی تحقق مدينه‌‏ی فاضله‏‌ای است که مسيحيان از آن به استقرار ملکوت خدا بر صفحه‏‌ی غبرا تعبير کرده‌‏اند و البته چنين جامعه‏‌ی والايی بايد از همه‌‏ی آلودگی‏ها برکنار و آسوده باشد و قوای ذهنی انسان را به جای رخوت و سستی به راه فعاليت و خدمت و خلاقيت اندازد.
حضرت ولی‌‏امرالله درتوقيع سال ۱۹۳۶ خود تحت عنوان ‹‹تحقق يا شکوفندگی مدنيت جهانی›› پيش‏بينی می‏فرمايند که در دنيای فردا، موجبات تشحيذ و تقويت ذهن و مغز انسان فراهم خواهد شد و البته در چنين دنيايی آن چه از قوت ذهن و سلامت فکر و حدت نظر آدميان بکاهد، مردود و مطرود خواهد بود.

سلامت به گونه‏‌ای که در امر بهائی تعريف شده نظرگاه سازمان بهداشت جهانی را به ياد می‏آورد که به موجب آن، سلامت تنها در مصونيت از بيماری نيست، بلکه امکان بهره‏‌مندی کامل از قوای بدنی و ذهنی و فکری و توانايی سازگاری اجتماعی و از همه مهم‏تر قدرت خدمت به جامعه‌‏ی انسانی را هم دربر می‏گيرد.

بدون ذره‌‏ای مبالغه می‏توان گفت که امر بهائی دريچه‌‏ای بر روی آن چه پزشکی روانی – بدنی يا سايکوسوماتيک ناميده می‏شود، باز کرده، چنان که در همان لوح طب حضرت بهاءالله تأثيرات نامطلوب غم و اندوه و حسد و غيظ و خشم را بر روی کارکرد بدن انسان و اجزا و اعضای او يادآور شده‌‏اند و در جای خود لزوم سادگی و قناعت را در همه‏‌ی احوال تأکيد نموده‌‏اند، زيرا به فرموده‌‏ی آن حضرت به قناعت، نفس انسانی از کسالت و سوء حال محفوظ و مصون می‏ماند.

ضمناً گفتنی است که نزديک به صدسال قبل از آن که سازمان بهداشت جهانی در مورد نقش اصلی و عمده‌‏ی فرد انسان در حفظ سلامت خود و در نتيجه اعتلاء سطح بهداشت جامعه بحث کند، لوح طب وظايفی را در اين زمينه که يکايک افراد انسان، حتی در غيبت طبيبان برعهده دارند، يادآور شده است.

پس به حق و به جاست که امر بهائی را حاوی بشارتی برای تندرستی همگان بدانيم و مژده‏‌ی آسودگی از آلودگی‏ها و آمادگی برای خدمت مؤثرتر به هيئت اجتماع و تمدن بشری.
«بگو ای پسران خاک، يزدان پاک می‏فرمايد: آن چه در اين روز پيروز شما را از آلايش پاک نمايد و به آسايش رساند، همان راه، راه من است. پاکی از آلايش، پاکی از چيزهايی است که زيان آرد و از بزرگی مردمان بکاهد».

منابع و مآخذ:

 مجموعه‏ ی الواح مبارکه، ص ۲۳۸
دريای دانش، ص ۳- ۴
گلزار تعاليم بهائی، ص ۳۴۶
بهاءالله و عصر جديد، ص ۱۱۸
مائده‏‌ی آسمانی، ج ۵
حضرت بهاءالله، دريای دانش، ص ۵