زن و صلح

اولين گفتار ما در اين زمينه به موضوع «زن و صلح» مربوط می‏شود، زيرا در آثار بهائی به صراحت آمده که مشارکت زنان در اداره‏ی‏ امور عالم ضرور است، چه زنان به طبيعت طرفدار صلح هستند و صلح بنيادگذار آينده‏ی بشريت خواهد بود.
سخن را با کلامی چند از حضرت عبدالبهاء آغاز می‏کنيم که فرموده‏اند:
۱- «اگر چنان چه مساوات حقوق بين نساء و رجال در جميع عالم تحقق يابد، شبهه‏ای نيست که دنيا از شر جنگ آسوده می‏شود، زيرا آن وقت نساء به هيچ وجه راضی به حرب نمی‏شوند. آيا دختری يا زنی هست که ميل دارد، پدرش يا شوهرش يا پسرش يا برادرش به ميدان حرب رود، تا بکشد يا کشته شود و يا اسير بيافتند يا مجروح و سقط برگردد؟ لاوالله، ولو هزار نشان هم بگيرد، هرگز نساء راضی نمی‏شوند.»
۲- «پس بر مادران بی‏نهايت صعب و ناگوار است که جگرگوشگان و پروردگان آغوش عشق و محبت خويش را به ميدان حرب روانه نمايند، علی هذا چنين خواهد شد که چون نسوان کاملاً در امور اين جهان سهيم گردند و با مردان تساوی و برابری حاصل کنند، جنگ موقوف شود، زيرا مانع و رادع جنگ، نسوان خواهند بود. در اين شک و ترديدی نيست .»

در مورد رابطه‏ ی زن با صلح تا کنون پنج نظريه‏ ی مهم ارائه شده است که به اختصار تمام در اين جا بيان می‏کنيم:
نظريه‏ی اول بيولوژيک و حاکی از آن است که زنان از نظر فطری و حياتی کمتر از مردان به خشونت و تعدی تمايل دارند.
نظريه‏ی دوم، نظريه‏ی ذاتی است . بر طبق اين نظريه، زنان ذاتاً بيش از مردان نسبت به افراد ديگر مهربان و دلسوز و اهل ياری و ياوری هستند. ملاحظه‏ ی رفتار پسربچه‏ها و دختربچه ها دلالت بر اين می‏کند که دخترها غالباً با عروسک خود نقش مادر يا پرستار را بازی می‏کنند، در حالی که پسرها از بازی خشن ابا ندارند.
نظريه‏ ی سوم بر اين مطلب تأکيد می‏کند که در گذشته‏ ی ايام، در همه‏ی بخش‏های زندگی و فعاليت، نيروی جسمانی يعنی زور، اهميت داشت و چون مردان در خلقت زورمندتر از زنان هستند، از جنگ پرهيز نداشتند، در حالی که گرايش زنان بيشتر به صلح و مسالمت بوده است.
نظريه‏ ی چهارم، نظريه‏ای است که ميان موقعيت جنس زن و جنس مرد تفاوت قائل می‏شود و می‏گويد، همين که زنان کودکان را به دنيا می‏آورند، مانع از آن است که بتوانند مدت طولانی از خانه بيرون بمانند و در نتيجه طبعاً دفاع از خانه و خانواده به عهده‏ ی مردان که چنين محدوديت را ندارند، محول می‏شود.
نظريه‏ ی پنجم تأثير فرهنگ و يادگيری را متذکر می‏شود و می‏گويد از آغاز زندگی، پسران در دسترس خود اسباب بازی جنگی و مانند آن را داشته‏ اند، در حالی که دختران هم از آغاز به سوی نقش‏ها و ارزش‏های متفاوتی هدايت شده‏اند، از قبيل نقش همسری، نقش پرستاری، ميل زيبايی و جذابيت که در نتيجه طبيعت آنان را به سوی صلح می‏کشاند.
حاصل اين نظريه‏ ها يک چيز است و آن اين که زنان به فرهنگ صلح بيشتر از مردان گرايش دارند، ولی علاوه بر اين گرايش طبيعی يا ذاتی، يا محصول موقعيت خاص زنان در جامعه، به شهادت تاريخ، زنان عملاً در اعاده‏ ی صلح و استقرار و استمرار آن، بارها و بارها قيام کرده و اهتمام ورزيده‏اند. مکرر در همين زمان ما ديده شده است که زنان برای بازگرداندن صلح دست به اعتصاب زده‏اند، يا راه‏پيمايی جمعی به نفع صلح انجام داده‏اند، يا در انجمن‏ها و تجمعاتی که جهت طرفداری از صلح تشکيل شده، مشارکت فعال داشته‏اند، يا به دفاع از صلح مقاله و کتاب نوشته‏اند و يا به هنگام تربيت کودکان خود، فرهنگ صلح را به نسل نوخاسته القاء کرده‏اند.
به عنوان نمونه اين اقدامات صلح دوستانه بايد ياد آور شد که در همان هنگام درگرفتن جنگ جهانی اول، بسياری از زنان برای پشتيبانی از صلح بپاخاستند و از نامساعد بودن فضای جامعه نسبت به چنين اقدامی هراس به دل راه ندادند. در ماه اوت سال ۱۹۱۴ حدود ۱۵ هزار زن در نيويورک به راه پيمايی برای ترويج صلح روی آوردند. در همان سال بود که حزب صلح زنان در امريکا تأسيس شد. هم در سال ۱۹۱۴ يک کنفرانس بين‏المللی صلح در لاهه (هلند) برپا شد که از جمله مؤسسان آن يکی از اعضای همان حزب امريکايی صلح زنان بود و ديگری دو زن صلح طلب فعال در اروپا.
ناگفته نماند که ويلسون، رئيس جمهور امريکا، در پيشنهاد اصول چهارده‏گانه‏ی خود برای برقراری صلح (۱۹۱۹) تحت تأثير بعضی از افکاری که در کنفرانس بين‏المللی صلح زنان مطرح شده بود، قرار گرفت.
شايد ذکر نام چند تن از زنان بزرگ که آنان را پيشاهنگان صلح و آشتی بين‏المللی می‏توان دانست، به مورد باشد:
در مارس ۱۹۱۵ در حالی که جنگ جهانی اول از ماه‏ها پيش مشتعل شده بود، زنان سوسياليست در برلن گرد هم آمدند، تا چنان که کلارا زتکين Zetkin گفته بود، برای صلح مبارزه کنند. در همان سال به دعوت جين آدامسAddams و دوستانش جمعی از زنان در لاهه مجتمع شدند (يک هزار زن از ۱۲ کشور) تا صلح و بی طرفی را ترويج کنند. از نتايج اين کنگره تشکيل کميته‏ی بين‏المللی زنان برای صلح پايدار بود. در امريکا جين آدامس رياست حزب صلح زنان را عهده دار شد. بعداً اول زنی که به نمايندگی مجلس امريکا انتخاب شد، يعنی جانت رانکين، به ورود امريکا در جنگ جهانی رأی مخالف داد.
کميته‏ی نامبرده در سال ۱۹۱۹ تغيير نام داد و به اسم ‹‹اتحاديه‏ی بين‏المللی زنان برای صلح و آزادی›› شناخته شد. سازمانی که هنوز هم وجود دارد و در پشتيبانی از صلح فعال است.
ناگفته نگذاريم که در اواخر قرن نوزدهم نيز نويسنده‏ی نام آور برتا فن ساتنر von Suthner به مخالفت با جنگ، رمانـی نوشت کـه پرآوازه شــد. عنوان آن ‹‹سلاح‏ها را زمين بايد نهــاد›› و يا ‹‹مرگ بر اسلحــه›› بود (۱۸۸۹).
زنان ديگری نيز بودند که در آثار خود نژادپرستی و استثمار اقوام ديگر را محکوم کردند و ندای برابری و برادری انسانی در دادند که نمونه‏ی آنان مؤلف ‹‹کلبه‏ی عمو تم›› خانم پيچراستو (۱۸۱۱- ۱۸۹۶) بود و بعدها زنانی چون الئانور روزولت در شکل دادن به اعلاميه‏ی حقوق بشر نقشی ستودنی ايفا کردند. (الئانور رئيس کميسيون حقوق بشر در سازمان ملل متحد جديد التأسيس بود. اعلاميه جهانی حقوق بشر در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ در پاريس به تصويب رسيد و همه‏ی حاضران در کنفرانس به احترام خانم روزولت برخاستند و کف زدند) خانم روزولت در زمان جان اف کندی هم رياست کميسيون پايگاه زن را در امريکا احراز کرد (۱۹۶۱) و در آن جا مثل هميشه فعاليتی قابل تحسين انجام داد.
کوشش‏های زنان برای تحکيم صلح و آشتی بين‏المللی از حدود اواخر قرن نوزدهم آغاز شد و در نيمه‏ی اول قرن بيستم قوت بسيار گرفت. از اين روی جای حيرت نيست که تا کنون علاوه بر جوايز ادبی و علمی نوبل، چندين بار جايزه‏ی صلح اين مؤسسه‏ی پراعتبار نصيب زنان صلح خواه گرديده است.
خانم برتا فن ساتنر اطريشی که در سال ۱۹۰۱ جايزه‏ی صلح نوبل را گرفت، تا نزديک به مرگ خود (۱۹۱۴) مشغول تمهيد مقدمات تشکيل يک کنگره‏ی صلح در وين بود. جين آدامس که ذکرش رفت، در سال ۱۹۳۰ اعلاميه‏ای به دولتمردان همه‏ی جهان از جانب زنان به دفاع از صلح فرستاد.
در سال ۱۹۷۶ جايزه‏ی صلح به دو زن ايرلندی، بتی ويليامز و مريد کوريکان داده شد که حدود سی‏هزار زن کاتوليک و پرتستان را برای پياده‏روی صلح جويانه به حرکت آورده بودند.
مادر ترزا کسی است که سيصد و هفتاد مرکز را برای پذيرفتن فقيران و افراد در شرف مرگ تأسيس کرده است و جايزه‏ی صلح نوبل در سال ۱۹۷۹ به او تعلق گرفت.
آلوا ميردال در سال ۱۹۸۲ جايزه‏ی صلح نوبل را احراز کرد. وی در طی سال‏های ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۳ وزير خلع سلاح در دولت سوئد بود و برای کمک به کشورهای جهان سوم اقدامات فراوان نمود و يک چند نيز رياست کميسيون خلع سلاح را در سازمان ملل متحد عهده دار بود.
ديگر از برندگان جايزه‏ی صلح نوبل در ميان زنان، اميلی گرين بالچ امريکايی در سال ۱۹۴۶ بود و اونگ سان سو کيی از بيرمه در سال ۱۹۹۱ و ريگوبرتا مانشو از گواتمالا در سال ۱۹۹۲.
بسياری از خانم‏ها با قلم خود به طرفداری از صلح و قلع و قمع ريشه‏های جنگ اهتمام کردند. مثلاً خانم ورا بريتين V. Brittain که رمانش به نام ‹‹وصيت نامه ‏ی جوانی›› نقدی بی‏پروا از جنگ اول جهانی است. بعد از جنگ همه‏ ی عمر او صرف مبارزه برای صلح و مقابله با خشونت شد.
در ميان فيلسوفان، کسی که سرچشمه‏ های حکومت مطلقه‏ی نازی و استالينــی را مکشوف داشت، خانم هانا آرندت H. Arendt آلمانی بــود (۱۹۰۶ – ۱۹۷۵) که سال‏ها در امريکا اقامت گزيد و از يورش هيتلريان به مردم فرهيخته مصون ماند. آرندت تنها يک شکل خشونت را می‏پذيرد و آن جنبش مردم برای رها شدن از فقر و سلطه‏ی سياسی بيگانگان و در نتيجه برای دست‏يابی به آزادی است.
نبايد انتظار داشت که همه‏ ی زنانی که برای برقراری صلح تلاش کرده‏اند، شناخته و نام آور باشند. زنان در سال ۱۹۳۱ پيش‏بينی جنگ جهانی را کردند و کميته ‏ی زنان برای خلع سلاح را به وجود آوردند. در سال ۱۹۳۲ هشت مليون تن از زنان از سراسر جهان بيانيه‏ای را برای تقاضای خلع سلاح کامل امضا کردند و برای کنفرانس خلع سلاح در ژنو فرستادند. در سال ۱۹۳۴ اتحاديه‏ ی بين ‏المللی مادران و مربيان زن اعلاميه‏ای منتشر کرد که صلح را از همه‏ ی رؤسای روحانی جهان مطالبه می‏کرد.
هم در سال ۱۹۳۴ کميته‏ای جهانی از زنان برای مبارزه با جنگ و فاشيسم در آمستردام ولادت يافت. در سال ۱۹۴۰ يک کنگره‏ی جهانی زنان به طرفداری از صلح در کوبا برپا شد. متأسفانه سيل مهيب کينه ‏توزی‏ها نيرومندتر از آن بود که جلوی آن را به آسانی بتوان گرفت.
در سال ۱۹۸۱ هزاران زن در ممالک مختلف اروپا از جمله انگلستان به پياده روی بر ضد استقرار سلاح‏های قاره‏پيمای امريکا در اروپا اقدام کردند. اين نوع پياده روی به خاطر صلح در تاريخ معاصر موارد متعدد دارد.
علاوه بر آن چه گفته آمد، زنان در تاريخ قرن گذشته نقش مهمی در فعاليت‏های انسان دوستانه داشته‏اند که خود کمکی مؤثر به برقراری آرامش در جامعه‏ی بشری است. مثلاً ليدی بلامفليد بهائی انگليسی در نيمه‏ ی دوم قرن بيستم خدماتی را به نفع کودکان جهان آغاز کرد. هلن کلر Keller با نوشته‏ها وگفتارهای خود نور اميدی در دل همه‏ی معلولان و عجزه‏ی جسمی باز آورد. هلن کلر هم کور و هم کر و لال بود و به مدد خانم آن سوليوان خواندن و نوشتن آموخت وزبان باز کرد و همه‏ی درآمد خود را تا دم مرگ (۱۹۶۸) وقف بهبود بخشيدن به زندگی عجزه کرد.
زنان در مجالس شوری غالباً برای بهتر کردن زندگی سالخوردگان، فقيران و درماندگان قوانينی را گذراندند و بسياری از امتيازات و آزادی‏هايی که زنان به دست آوردند، مديون و مرهون اين وکلاست.
ماريا مونته سوری (۱۸۷۰ – ۱۹۵۲) از کسانی بود که روش تعليم و تربيت کودکان را در جهان دگرگون کرد و امروزه بسياری از مدارس به نام او و پيرو روش نوين او هستند و او بود که در عين کمک به رشد اطفال از طريق متد‏های ‹‹فعال›› معتقد به لزوم احترام به شخصيت آنان بود.
بر آن چه مذکور آمد بايد اضافه کرد که اگر مردان در عرصه‏ ی جنگ به محافظت سرزمين خود کوشيدند، زنان در پشت جبهه، اداره‏ی همه‏ی امور مربوط به اقتصاد، صنعت و کشاورزی کشورهای درگير جنگ را عهده دار شدند و اگر زنان نبودند، حتی ادامه‏ی حيات برای مردان جنگاور غير ممکن می‏شد.
زن حامی و حافظ حيات است و از اين روی هيچ زنی نيست که ويران کردن حيات را به طبيعت خود خواستار باشد.
تاريخ گويای آن است که انجمن‏ها و اتحاديه‏ های زنان که برای دفاع از حقوق زن تشکيل شده بود، از اواخر قرن نوزدهم توجه شان در اکثر موارد معطوف به لزوم حفظ صلح شد و در اين زمينه‏ی مهم به فعاليت پرداختند.
اين انجمن‏ها و اتحاديه‏ ها نخست ملی بودند، اما از حدود سال ۱۹۱۶ بين‏المللی شدن آنها آغاز شد. در همان سال مذکور ۱۵ سازمان بين‏المللی زنان وجود داشت. در سال ۱۹۸۶ شصت و يک سازمان بين‏المللی زنان مستقيماً به کار ايجاد تفاهم بين ملل و تأسيس صلح اهتمام می‏نمودند.
به قول خانم اليز بولدينگ که مقاله‏‏ای بس پر محتوی در مورد فرهنگ زنان و فرهنگ صلح در دائرةالمعارف ‹‹خشونت – صلح و منازعه›› (۱۹۹۹) نوشته است، اين زنان بودند که نشان دادند که رابطه‏ای نزديک ميان امنيت، توسعه‏ی اقتصادی و اجتماعی، حفظ محيط زيست، حقوق بشر و مشارکت اقليت‏ها در امور هر مملکت، با ايده‏ی صلح وجود دارد و اينها همه اجزای يک طرح صلح در معنی جامع کلمه را تشکيل می‏دهند.
آن چه درباره‏ی صفات زنان در مقايسه با مردان گفتيم البته معطوف به صفات ذاتی، طبيعی و نوعی آنان است و مراد اين نيست که در هيچ زنی ذره‏ای خشونت، تندخويی يا پرخاش‏گری نتوان يافت، کما آن که جامعه شناس معاصر، آنتونی گيدنز، بخشی از کتاب جامعه شناسی خود را علاوه بر بخش مبارزات زنان بر ضد جنگ، به موضوع زنان و جنگ اختصاص داده که در آن از جمله می‏نويسد: «زنان گاهی در زمان جنگ جزء رزمندگان بوده‏اند و به عنوان غير رزمنده، بارها از هدف‏های جنگ پشتيبانی کرده‏اند، اگرچه اکثريت عظيم فرماندهان مرد بوده‏اند.» وی اضافه می‏کند که در برخی کشورها، زنان در شمار پرسنل نظامی هستند و تعليمات نظامی هم ديده‏اند، اما ضمناً خود او تصديق می‏کند که بالاترين نسبت پرسنل نظامی زن در امريکا ديده می‏شود که فقط معادل ده در صد است و به هر حال همين کمی در صد نسبت به در صد مردان گواه حقيقتی است که قبلاً بدان اشارت رفت.
خانم اليزابت کدی استانتون Stanton در سال ۱۸۹۹ گفته است که عنصر مرد به علت تسلط خود، زن را همه جا مقهور ساخته و خصايل عالي‏تر را در طبيعت وی نابودکرده است. گيدنز خود پس از نقل کلام خانم استانتون اين عبارت را می‏افزايد: «شايد می‏توانستيم اميدوار باشيم که استانتون به گفته‏های خود چنين بيافزايد که در آينده ارزش‏های زنانه، ملايمت و مهربانی و توجه و دلسوزی در جامعه، برجسته‏تر خواهد شد و انگيزه‏های پرخاشگرانه‏ی مردان را متعادل خواهد کرد.»
اين اميدی است که بهائيان با آن نظری موافق دارند. ضمناً مؤلف کتاب جامعه شناسی، سخن بتی فريدن، فمينيست معروف را نقل می‏کند که حتی اگر زنان سرباز شوند، شيوه‏ی نگرشی شفقت آميزتر از همقطاران مرد خود دارند و در عرصه‏ی جنگ هم زنان از زخمی‏ها و افرادی که در حال مرگ بوده‏اند، مراقبت کرده‏اند.
حال اين که مهربانی و دلسوزی زنان نتيجه‏ی ملايمت طبيعی، يعنی تفاوت زيست شناختی زنان يا حاصل تجربه‏ی زندگی‏شان در محيط خانه و خانواده باشد، امری ثانوی است. اصل وجود تفاوت بين زن و مرد از اين بابت است.
نظريه‏ی تمايل طبيعی به صلح يا تمايل ناشی از موقعيت زنان در جامعه را چه بپذيريم و چه نپذيريم، جهات متعددی هست که صلح خواهی جامعه‏ زنان را اختصاصاً ايجاب می‏کند، نخست اين که در جنگ‏های امروزی زنان و کودکان در جامعه‏ی مدنی بيش از همه و حتی گاه بيش از نظاميان خسران و زيان جانی و مالی می‏بينند.
ثانياً از دست دادن اعضای خانواده، چون پدر، برادر، شوهر، پسر بيش از همه برای زنان گران تمام می‏شود وآنان را در شرايط تنهايی و بلاتکليفی قرار می‏دهد.
ثالثاً خود زنان در طی جنگ گاه با خشونت جنسی و تجاوز به عنف مواجه می‏شوند، داستانی دردناک، که خانم جنيفرتورپين در مقاله‏ی خود زير عنوان ‹‹زنان و جنگ›› در دائرةالمعارف انگليسی ‹‹خشونت، صلح و منازعه›› (۱۹۹۹، جلد سوم) به تشريح آن پرداخته است.
پيشرفتی که خانم‏ها در احراز حقوق حقه‏ی خود و شرکت فعال در جامعه و دست يافتن به مقامات والای اجتماعی در دهه‏های بعد از جنگ جهانی دوم حاصل کرده‏اند، چشمگير و درخور ستايش است و نويد آن را می‏دهدکه اگر در حال حاضر فقط ده در صد کرسی‏های پارلمانی در سراسر جهان در اختيار بانوان است و اگر تنها ۱۳ در صد موضع‏های مهم تصميم گيری در اختيار زنان قرار دارد و در صد کمتری از مقامات وزارت به آن ها تفويض شده، اما خوشبختانه اين مشارکت زنان روی در افزايش و گسترش دارد و چنان که برخی مطالعات نشان داده، مديريت زنان، شيوه ‏ی کار تازه‏ای را که انسانی‏ تر است، در نظامات سياسی و اداری وارد کرده و خواهد کرد.
چه به مورد است اين بيان حضرت عبدالبهاء که فرموده‏اند: «تا مساوات تامه بين ذکور و اناث درحقوق حاصل نشود، عالم انسانی ترقيات خارق العاده ننمايد.»
يکی از اين ترقيات خارق العاده در امور انسان دوستانه است که هم اکنون طلايه‏ی آن را اين جا و آن جا به وضوح مشاهده می‏ توان کرد و کسانی چون مادر ترزا که عمری را به خدمت جذاميان هند نهاد، نمودار آن است. اما در بسياری از مجالس مقننه و مراجع تصميم‏گيری ممالک مختلف چنان که اشارت رفت، باز زنان بوده و هستند که به رفاه مستمندان انديشيده و در اين راه قدم برداشته و می‏دارند.
در سال ۱۹۸۸ کتابی به زبان فرانسه منتشر شد که عنوانش چنين است: L´Alternative des Valeurs Féminines يعنی چگونه زنان ارزش‏های نوينی را جايگزين ارزش‏های رايج مردانه در جامعه و در دنيای مديريت کرده و می‏کنند؟ ارزش‏های نوينی مانند حمايت از حيات، نيرومندی اخلاقی، جذابيت عاطفی، تعادل، اقتدار همراه با تشويق زيردستان، بهره‏مندی از کشف و شهود Intuition که بی‏ترديد موجب تحولی بنيادی در آينده خواهد شد.
جنگ و نزاع محصول جوامعی است که مردان آنها را متشکل ساخته‏ اند. بايد اميدوار بود که شرکت زنان در کنار مردان در پايگاه تصميم گيری، جهت جامعه را دگرگون کند و صلح و سازش و ملايمت و جستجوی راه حل مرضی الطرفين را رواج و رونق بخشد.
سخن را با بيان گويايی از حضرت عبدالبهاء در اين زمينه که در حدود صد سال قبل فرموده‏ اند، پايان می‏دهيم: (ترجمه‏ ی مضمون)
«در قديم دنيا با زور اداره می‏شد و مرد چون جسماً و فکراً از زن قوي‏تر و زورمندتر بود، بر او غالب و مسلط بود، ولی حال وضع عوض شده و اعمال زور و عنف، تسلط خود را از دست داده است و اکنون هوشياری و فهم و فراست فطری و خصايل روحانی [چون] محبت و خدمت که در زن قوی است، تفوق و غلبه يافته است و به اين مناسبت عصر جديد بيشتر با عواطف و نوايای زنان آميخته است تا با صفات مردان، يا اگر بخواهيم روشن‏تر و صحيح‏ تر بگوييم، عصری خواهد بود که در آن دو عنصر مرد و زن در ايجاد تعادل و هماهنگی در مدنيت به طور يکسان مؤثر خواهند بود .»

از جمله منابع و مآخذ:
1) Encyclopeadia of violence, peace and conflict, 3. vol. Academic Press, 1999
2) World encyclopedia of peace, Linus Pauling (ed.) nichnefs, Pergaman Press, 4. vol. 1986
۳- مقاله‏ ی نقش زنان در ترويج صلح، پژوهشگر، پيام بهائی، شماره‏ ی ۲۵۶